مرور زمان کیفریمرور زمان کیفری از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای مدتی است که پس از انقضای آن، اعلام شکایت، تعقیب و تحقیق و رسیدگی به دعوای عمومی، صدور حکم و سرانجام مجازات امکان‌پذیر نیست. مقنن موضوع مرور زمان را در مواد ۱۷۳ تا ۱۷۶ قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ در مورد مجازات‌های بازدارنده پذیرفته است. انواع مرور زمان کیفری شامل مرور زمان تعقیب، مرور زمان صدور حکم و مرور زمان اجرای حکم است. مجازات‌های مشمول مرور زمان شامل مجازات‌های بازدارنده و اقدامات تامینی و تربیتی می‌شود. ۱ - تعریفمرور زمان، عبارت است از گذشتن مدتی که برابر قانون، پس از انقضای آن مدت، تعقیب جرم یا صدور حکم مجازات یا اجرای حکم قطعی مجازات در مورد محکوم‌علیه، موقوف می‌گردد. [۱]
مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی مدنی، ج۲، ص۵۳۷، تهران، پایدار، ۱۳۷۹.
۲ - پیشینهدر قوانین موضوعه تا قبل از انقلاب، هم در امور کیفری و هم در امور مدنی مرور زمان پذیرفته شده بود اما بعد از انقلاب، شورای نگهبان طبق اظهار نظر شماره ۷۲۵۷ مورخه ۲۷/۱۱/۱۳۶۱ مرور زمان را مخالف با شرع دانست. [۲]
اداره کل قوانین و مقررات کشور، مجموعه آئین دادرسی مدنی، ص۶۳۸، تهران، تابستان ۷۵، چ دوم.
تا اینکه قانونگذار در قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ فصل ششم از باب اول را تحت عنوان «مرور زمان مجازات‌های بازدارنده» از ماده ۱۷۳ تا ۱۷۶ به امر مرور زمان اختصاص داده است. [۳]
مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی کیفری ۱و۲، ص۴۹۱، تهران، پایدار، ۱۳۷۸.
اما در امور مدنی مروز زمان را در قانون آئین دادرسی مدنی جدید پیش‌بینی نکرده است.ماده ۱۷۳ قانون آئین دادرسی مصوب ۱۳۷۸: «در جرائمی که مجازات قانونی آن از نوع مجازات بازدارنده یا اقدامات تامینی و تربیتی باشد و از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد مشروحه ذیل، تقاضای تعقیب نشده باشد و یا از تاریخ اولین اقدام تعقیبی تا انقضاء مواعد مذکوره به صدور حکم منتهی نشده باشد تعقیب موقوف خواهد شد. الف) حداکثر مجازات مقرر بیش از سه سال حبس یا جزای نقدی بیش از یک میلیون ریال با انقضاء مدت ده سال. ب) حداکثر مجازات کمتر از سه سال حبس یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال با انقضای مدت پنج سال. ج) مجازات غیر از حبس یا جزای نقدی یا انقضای مدت سه سال. تبصره: در مواردی که مجازات قانونی جرم، حبس یا جزای نقدی یا شلاق یا هر سه باشد مدت حبس ملاک احتساب خواهد بود». ۳ - انواعانواع مرور زمان کیفری شامل مرور زمان تعقیب، مرور زمان صدور حکم و مرور زمان اجرای حکم است. ۳.۱ - مرور زمان تعقیبمربوط به قبل از رسیدگی دادگاه است، یعنی از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مهلت زمانی که مرور زمانی که مرور زمان حاصل می‌شود (۱۰ سال، ۵ سال، ۳ سال) تعقیبی صورت نگیرد. [۴]
مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی کیفری ۱ و ۲، ص۴۹۹، تهران، پایدار، ۱۳۷۸.
۳.۲ - مرور زمان صدور حکمیعنی از تاریخ اولین اقدام تعقیبی تا انقضاء مهلت زمانی که برای مرور زمان لازم است به صدور حکم منجر نشده باشد، در قوانین سابق چنین تاسیسی وجود نداشت. اگر پرونده تشکیل می‌شد و مرتب تعقیب می‌شد هر چند سال که طول می‌کشید مشمول مرور زمان نمی‌شد، چون مرتب دستورات قضائی در پرونده قرار می‌گرفت. ۳.۳ - مرور زمان اجرای حکمیعنی اگر از تاریخ قطعیت حکم، تا انقضای مهلت زمانی که برای مرور زمان لازم است، حکم اجرا نشده باشد، اجرا متوقف می‌ماند. [۵]
مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی کیفری ۱ و ۲، ص۵۰۰.
۴ - مجازات‌های مشمول مرور زمان۱- مجازات‌های بازدارنده: و منظور از آن، تادیب یا عقوبتی است که از طرف حکومت به منظور حفظ نظم و مراعات مصلحت جامعه در قبال تخلف از مقررات و نظامات حکومتی تعیین می‌گردد از قبیل حبس، جزای نقدی، تعطیلی محل کسب، لغو پروانه و محرومیت از حقوق اجتماعی و اقامت در نقطه یا نقاط معین و منع از اقامت در نقطه یا نقاط معین و مانند آن» [۶]
منصور، جهانگیر، قانون مجازات اسلامی، ص۲۴، تهران، دیدار، ۱۳۸۰، چ ۱۱.
ملاک و معیار مقنن در تفکیک بین مجازات‌های بازدارنده و تعزیر در مواد ۱۶ و ۱۷ قانون مجازات اسلامی تبیین و تصریح گردیده است. [۷]
زراعت، عباس، قانون آئین دادرسی کیفری، ص۵۲۱، در نظم حقوق کنونی، تهران، خط سوم، ۱۳۸۳.
۲- اقدامات تامینی و تربیتی: ماده یک قانون اقدامات تامینی مصوب ۱۲/۲/۱۳۳۹ آنرا چنین تعریف نموده: «تدابیری که دادگاه برای جلوگیری از تکرار جرم، درباره مجرمین خطرناک اتخاذ می‌کند، صدور حکم اقدام تامینی از طرف دادگاه وقتی جایز است که کسی مرتکب جرم گردیده باشد.» بنابراین اقدامات تامینی مجازات نیستند و هنگامی اعمال می‌شوند که جرمی صورت گرفته باشد. [۸]
زراعت، عباس، شرح قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب درامور کیفری، ص۴۱۱، قم، نشر فیض، پائیز ۷۸، چ اول.
۵ - مدت و مبدامدت زمانی را که پس از آن دعوی کیفری، یا تعقیب دعوی کیفری و یا اجرای حکم مجازات، موقوف می‌گردد مدت مرور زمان نامیده می‌شود که در ماده ۱۷۳ بر حسب مجازات قانون که برای جرم پیش‌بینی شده ده سال، پنج سال، و سه سال می‌باشد. در مواردی که مجازات قانونی جرم، حبس یا جزای نقدی یا شلاق یا هر سه باشد مدت حبس ملاک احتساب خواهد بود. به علاوه برای محاسبه مرور زمان حداکثر مجازات مقرر در حکم منظور می‌شود. [۹]
مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی کیفری، ص۵۰۲، تهران، پایدار، ۷۸.
چون مدت مرور زمان معلوم است محاسبه انتهای آن نیاز به آن دارد که شروع آن را بدانیم در خصوص مرور زمان صدور حکم و اجرای حکم مشکلی نیست تاریخ شروع اقدام تعقیبی و تاریخ قطعیت حکم، زمان شروع است و در انقضای مدت تعیین شده حاصل می‌شود. [۱۰]
مدنی، جلال‌الدین، آئین دادرسی کیفری، ص۵۰۲.
ولی در خصوص مرور زمان تعقیب به لحاظ وضعیت مختلف روز وقوع جرم، روز شروع مرور زمان همیشه مشخص نیست در جرائم آنی تاریخ وقوع جرم، مبدا مرور زمان است در مورد جرائم مستمر و به عادت تصریحی وجود ندارد. در همه این جرائم روز ارتکاب جرم، جزء مرور زمان حساب نمی‌شود و روز بعد از آن، زمان آغاز مرور زمان است. [۱۱]
زراعت، عباس، شرح قانون آئین دادرسی کیفری، ص۴۱۱، قم، فیض، پائیز ۱۳۷۸، چ اول.
۶ - آثار۱- مرور زمان نسبت به دعوی اثر دارد و نسبت به جرم اثر ندارد در نتیجه، جرم وصف مجرمانه خود را از دست نمی‌دهد و مرور زمان مانع اجرای قواعد تعدد جرم یا تکرار جرم نیست. ۲- اثار تبعی مجازاتی که مشمول مرور زمان قرار گرفته به قوت خود باقی است. ۳- اثر مرور زمان قهری است زیرا از قواعد آمره و مربوط به نظم عمومی است بنابراین اعمال آن نیاز به درخواست ندارد و مجرم نیز نمی‌تواند این حکم را نپذیرفته و خواهان تعقیب خود شود. ۴- مرور زمان نسبت به همه کسانی که به عنوان مباشرت، شرکت و معاونت در جرم دخالت داشته‌اند اثر دارد. [۱۲]
زراعت، عباس، شرح قانون آئین دادرسی کیفری، ص۵۲۳.
۷ - پانویس
۸ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مرور زمان کیفری»، تاریخ بازیابی ۹۹/۶/۱۰. |